Het eerste contact over een kerkelijke uitvaart verloopt via een uitvaartorganisatie,
die contact opneemt met de pastor

Protocol rond het kerkelijk afscheid in de parochies
Bron van Levend Water en H. Cornelius

Ten geleide
Het kerkelijk afscheid is een terrein waarop veel gebeurt. Om de gang van zaken hieromtrent voor alle betrokkenen goed te laten verlopen, is door het pastoraal team een protocol opgesteld. Hoewel het beoogt compleet te zijn, kunnen zich natuurlijk onvoorziene situaties voordoen. In dat geval kan contact worden opgenomen met de eerst aanspreekbare pastor ter plaatse.

Elke parochiaan heeft recht op een waardig en goed verzorgd kerkelijk afscheid. Dit omvat drie momenten:
– avondwake (optioneel)
– uitvaartviering met laatste aanbeveling ten afscheid
– begrafenis of crematie
Een nieuwe vorm is de afscheidsviering op de vooravond, met de andere dag de begrafenis of crematie. Deze heeft een eigen orde van dienst.

Avondwake
1.1. Algemeen
De avondwake komt voort uit de huisliturgie, d.w.z. het biddend waken (rozenkransgebed) bij de overledene door de nabestaanden. Om meerdere redenen heeft deze huisliturgie zich verplaatst naar het kerkgebouw. Eén aspect is in elk geval hetzelfde gebleven: de avondwake is een aangelegenheid van de nabestaanden, voorgegaan door (een) parochiële voorganger(s).
Er is voor nabestaanden in overleg met de avondwake vrijwilliger ruimte voor eigen invulling.

Een avondwake op de vooravond van een uitvaart is zoals gezegd een wake. De traditionele naam daarvoor is ‘vigilie’. Een vigilie is een eenvoudige liturgische viering, die in het geval van de avondwake bestaat uit gebed, Schriftlezing en (psalm)gezang. De symboliek hiervan is dat de avond en de nacht het uur zijn van de heerschappij van dood en duisternis, en tegelijk van de geboorte van nieuw leven en hoop op verrijzenis. Wie waakt/wakker blijft doet dat in het vertrouwen het licht het duister uiteindelijk zal overwinnen en dat het laatste woord niet aan de dood is maar aan het leven. De paaswake is daarvan oorsprong. Tenslotte is ons geloof een opstandingsgeloof en in het teken hiervan nemen wij afscheid van een overledene, die – zo verwachten wij – mag delen in de verrijzenis van Christus. Ondanks de ruimte die er is voor het uitspreken en uitzingen van ons verdriet, krijgt dit geloof bij de avondwake, de uitvaart en de begrafenis/crematie het hoofdaccent.

De avondwake is gericht op wat de nieuwe morgen komen gaat: de uitvaart. Behalve
het Woord van de Schrift klinken in de avondwake ook persoonlijke woorden en is er ruimte voor andere persoonlijk gekozen elementen. Echter, vermeden moet worden dat de avondwake uitgroeit tot een uitvaart of verdubbelingen bevat ten opzichte van de uitvaart de andere dag. Daarom horen in de avondwake geen uitvaartrituelen thuis:
– Er worden passende gebeden gebruikt, dus niet de gebeden die horen bij de uitvaart.
– In de avondwake kan een In Memoriam worden uitgesproken.

1.2. Praktische punten:

1.2.1. De avondwake wordt gehouden onder verantwoordelijkheid van de locale avondwakewerkgroep.

1.2.2. De avondwake is in principe altijd om 19.00 uur.

2. Uitvaart
   2.1. Algemeen
   Een uitvaart kan een eucharistie- of woord- en communieviering zijn, of een viering van woord en gebed. Kenmerkend is dat de overledene wordt ‘uitgevaren’, d.w.z. uitgeleide wordt gedaan, waarna direct begrafenis of crematie volgt. De uitvaart wordt gehouden in de kerk en wordt in principe verzorgd door de eigen pastor of door parochiële voorgangers.

2.2. Procedure rond de coördinatie van uitvaarten

2.2.1. Bij overlijden nemen de uitvaartondernemer contact op met de eerst aanspreekbare pastor.

2.2.2. Nabestaanden kunnen voor de afscheidsviering een eigen priester, diaken of pastoraal werker inbrengen, die niet de plaatselijke pastor is, op grond van een relatie die zij met hem/haar hebben. Wel moet hierover eerst contact worden opgenomen met de plaatselijke pastor. Deze eerst-aanspreekbare pastor moet zijn instemming geven. Verder moeten deze voorgangers contact opnemen met de locatie, ook i.v.m. praktische zaken als het maken van een gedachteniskruisje. Bij het voorgaan van familieleden dient de betreffende pastor altijd eerst contact op te nemen met de eerst aanspreekbare pastor

3. Afscheidsviering op de vooravond van begrafenis of crematie
   3.1. Algemeen
   Sinds enige tijd is een groeiende belangstelling te bespeuren voor een afscheidsviering op de vooravond van de begrafenis/crematie. Nabestaanden kiezen hiervoor om verschillende redenen, bijvoorbeeld omdat de avondwake op meer belangstellenden kan rekenen dan een uitvaart overdag. Rekening houdend met deze belangstelling zijn de volgende overwegingen van belang

3.1.1. Een uitvaart met direct daarna begrafenis of crematie blijft het uitgangspunt, al dan niet voorafgegaan door een avondwake op de vooravond. Dit is liturgisch en symbolisch de meest geëigende en beproefde vorm van kerkelijk afscheid.

3.1.2. Zoals gezegd impliceert de uitvaart dat er iemand wordt uitgevaren. Dat betekent dat begrafenis of crematie direct op de uitvaart volgen.

3.1.3. Het is van belang dat de liturgische momenten m.b.t. het kerkelijk afscheid herkenbaar zijn: elk heeft een eigen orde van dienst. Voorkomen moet worden dat er overlappingen of verdubbelingen zitten tussen de avondwake, de uitvaart en de begrafenis/crematie.

3.1.4. Een afscheidsviering op de vooravond houdt het midden tussen een avondwake en een uitvaart.

3.2. De orde van dienst van de afscheidsviering is die van een viering van woord en gebed.

3.2.1. De afscheidsviering op de vooravond van begrafenis of crematie kan worden geopend met een intocht met de overledene en worden besloten met een uittocht met de kist. Naar wens kan behalve wijwater ook wierook worden gebruikt.

3.2.2. Een afscheidsviering op de vooravond kan door een parochiële voorganger of een pastor worden voorgegaan.

Toelichting:
Nabestaanden kunnen voor de afscheidsviering een eigen priester, diaken of pastoraal werker van buiten de parochie inbrengen, op grond van een relatie die zij met hem/haar hebben. Wel moet hierover eerst contact worden opgenomen met de plaatselijke pastor. Deze eerst-aanspreekbare pastor moet zijn instemming geven. Verder moeten deze voorgangers van buiten de parochie contact opnemen met de locatie, ook i.v.m. praktische zaken als het maken van een gedachteniskruisje. Ook voor voorgangers/priesters van buiten geldt dat zij voorgaan in een viering van woord en gebed.

4. Begrafenis en crematie
   4.1. Algemeen

4.1.1. De handelingen op de begraafplaats bestaan uit inleiding – gebed, evt. korte Schriftlezing/ tekst, rituelen ten afscheid – Onze Vader- Wees Gegroet, slotgebed.
Aan het graf volgt geen in memoriam meer.

4.1.2. De handelingen in het crematorium zijn in situaties waarin de uitvaartvrijwilliger niet meegaat naar het crematorium in handen van de uitvaartleider.

4.2. Overige punten

4.2.1. Pastores/uitvaartvrijwilligers gaan na een uitvaart in principe niét mee naar het crematorium.

5. Kerkelijke en liturgische uitgangspunten bij avondwake, afscheidsviering en viering ten uitvaart
   5.1. Liturgie van de Avondwake
   De avondwake bevat op z’n minst de volgende onderdelen:
   schriftlezing, voorbeden, gebed des Heren, gebed.

5.2. Muziek tijdens de avondwake/ afscheidsviering en viering ten uitvaart
Eén van de parochiekoren zingt. Koren van buiten: daar waar de overledene lid van is geweest. Inbreng van andere muziek (live) tot max. twee momenten in avondwake en één moment in de viering ten uitvaart of afscheidsviering.

5.3. CD-Muziek
Als het mogelijk is dit tot een minimum beperken;.
Andere momenten buiten de liturgie kunnen zijn: voor aanvang van de viering; na de avondwake tijdens condoleren;
inhoudelijk: de muziek doet geen afbreuk aan de aard van het kerkgebouw.
Uitzonderingen hierop worden bepaald en beslist door de dienstdoende voorganger.

6. Nazorg
   6.1. De pastor/ uitvaartvrijwilliger die voorgaat in de uitvaart verzorgt ook de pastorale nazorg.
7. Overige punten
   7.1. De uitvaartvrijwilligers kunnen ten allen tijde een beroep doen op een van de leden van het pastoraal team.

7.2. Van belang is ook dat de toegeruste parochiële voorgangers een eigen plek en een herkenbaar gezicht hebben en als volwaardige voorgangers worden aangezien. Pastores zullen hun best doen om hieraan een bijdrage te leveren, opdat zij niet langer als ‘ tweede keus’ worden beschouwd. Een afscheid verzorgd door parochiële voorgangers is in alle opzichten een volwaardig kerkelijk afscheid. In de toekomst zullen zij ten gevolge van het krimpen van de pastorale teams alleen maar belangrijker worden. Hoewel wat dit betreft nog een weg te gaan is, zien we al dat sommige parochianen naar parochiële voorgangers vragen om voor te gaan bij hun afscheid. Dit is een gunstige ontwikkeling, die ondersteuning verdient.

7.3. Voorkeursparochianen
Het komt wel eens voor dat een beroep wordt gedaan op het pastorale team door of voor gelovigen van buiten de grenzen van de bovengenoemde parochie voor een uitvaart of crematie. Als de overledene stond ingeschreven als voorkeursparochiaan van één van de geloofsgemeenschappen van de bovengenoemde parochie, is dit uiteraard geen enkel probleem.
Het pastorale team/ emeriti/ uitvaartvrijwilligers zullen in principe niet worden ingezet voor gelovigen die niet binnen de bovengenoemde parochie als parochiaan staan ingeschreven.

7.4. Het pastoraal team draagt de verantwoordelijkheid voor de toerusting van
vrijwilligers bij avondwakes, afscheidsvieringen en uitvaarten.

7.5. Vanuit het pastoraal team vindt overleg plaats met:
– de voorgangers bij avondwakes, uitvaarten en afscheidsvieringen
– de uitvaartondernemer(s)
– de kosters

Pastoraal team en bestuur
van de parochies Bron van Levend Water en Cornelius.